غبار تخریب بر تن خانه های تاریخی اهواز

خانه های تاریخی ، ملموس‌ترین و دیرینه‌ترین میراث انسانی است، جهانی که هر کس برای خود می‌ساخت ، تا نسبتش را با جهان پیرامونی ، مشخص کند .

 

برای کشف این جهان ، باید از دروازه اش بگذریم ، کُلونِ  درب یک خانه تاریخی را بزنیم و چهره‌ی دیروزمان را ملاقات کنیم .خانه‌ها و بنا‌های قدیمی که در دلش سال‌ها خاطره نقش بسته است.

 

در کوچه پس کوچه های بافت تاریخی اهواز ، به دنبال هویت یک شهر بودم ، از خیابان طالقانی تا چهارراه زند ، از خانه نقیشینه، خانه قزلباش، خانه سبزه زاری گرفته تا خانه فتحی ، خانه هویزی و خانه نفیسی ، بیشتر این خانه‌ها دوطبقه هستند  بنا‌هایی باشکوه با نمای آجری زیبا . 

 

اما هر جا که می رفتم با درهای بسته روبه رو می شدم .

 

خانه ها‌ی تاریخی که یا انبار شده اند یا متروکه باقی مانده اند و هر روز ، به لحظه فروپاشی نزدیک تر می شوند .

 

سرنوشت بسیاری از خانه های تاریخی هم به بولدوزر گره خورده است  و شبانه با خاک یکسان می شوند ،  مانند سرای عجم ، که یک شبه تخریب شد .

 

هر روزی که می‌گذرد، این تکه‌های به جای مانده از گذشته را بیشتر از دست می‌دهیم ، مالکین آن‌ها رغبتی برای تبدیل شدن خانه‌ها به کاربری‌های فرهنگی ندارند واین سایبان‌های تاریخی که می‌توانند موتور محرک گردشگری شهر را به حرکت درآورند، چند صباحی دیگر فرو می‌ریزند .

 

 دبیر کارگروه تاریخ انجمن تاریانا اظهار داشت : از میان بیش از ۲۰۰ خانه تاریخی ، فقط خانه ماپار کاربری فرهنگی پیدا کرده است و از این تعداد، چه خانه‌های تاریخی ثبت شده که تعدادشان ۴۰ عدد است و چه آن‌ها که حتی ثبت ملی هم نشده اند، در معرض خطر تخریب اند.

 

 

 

تغییر کاربری خانه های قدیمی ، تجارتی دو سر بُرد
اشکان زارعی با بیان این که میراث فرهنگی و گردشگری ارتباطی تنگاتنگ با هم دارند  تصریح کرد  :توجه به خانه‌های تاریخی ، رونق گردشگری  را با خود به   همراه  می آورد  و این رونق گردشگری  با اشتغال و درآمد زایی و کار آفرینی که ایجاد می کند ، می تواند  واژه امنیت را تقویت ‌کند و درآمد‌های سرشار مادی و معنوی و نهایتا توسعه‌ی پایدار را به دنبال خواهد داشت .

 

احیا این خانه‌ها در شهری مثل اهواز که تهی از فضا‌های گردشگری است، به سرزندگی و شادابی شهر کمک می‌کند.

 

 وی همچنین تاکید کرد: خانه‌های تاریخی  اگر مرمت شوند و کاربری‌هایی مثل موزه ، خانه‌های بوم گردی یا رستوران و کافه پیدا کنند ، می‌توانند به برانگیختن حس غرور و افتخار نسبت به معماری اصیل و بومی گذشته و ایجاد هویت شهری ، کمک کنند.

 

خانه‌های تاریخی با تبدیل شدن به موزه های مردم شناسی می‌توانند بازتاب دهنده‌ی خرده فرهنگ‌های خوزستان باشند ، اقوامی با گویش های گوناگون ، پوشش‌های متنوع و خوراکی‌های محلی ، که احیای این خانه‌ها می‌تواند باعث برانگیختن آشتی مردم با گذشته تاریخی شان شود .

 

هتل قو ، خانه تاریخی که تکرار نمی‌شود
این که چرا مالکان خصوصی رغبتی به تبدیل شدن ملکشان به کاربری های فرهنگی ندارند ، مرا وا داشت که به خانه تاریخی هتل قو بروم و باآقای معصومی صاحب این بنا صحبت کنم . 

 

آقای معصومی مالک این خانه می‌گوید: ساخت این خانه‌ی تاریخی ، به اواخر دوره قاجار بر می‌گردد ، در سال ۱۳۷۹ بود که این خانه با شماره ۳۳۵۴ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید .

 

مالک خانه هتل قو گفت :بعد از ثبت این بنا، ما مجبور به ترک خانه شدیم، خالی از سکنه شدن خانه، روند تخریبش را سریع‌تر کرد، در این مدت هم، میراث فرهنگی کار خاصی انجام نداده، فقط امسال اقدام به مرمت کرده آن هم به صورت جزئی، با منابع مالی محدود و قطره چکانی و در حد رفع خطر  ، مرمت صورت می‌گیرد.

آقای معصومی در ادامه از دلایل رغبت نداشتن مالکین خصوصی به ثبت ملکشان در فهرست آثار ملی گفت: با ثبت ملک در فهرست آثار ملی محدودیت زیادی برای مالک ایجاد می‌شود، اولین مورد، این که، کوچکترین تغییری در ملک نمی‌توان، ایجاد کرد .

 

از طرفی فرایند مرمت این آثار پیچیده است و هزینه‌های بسیار سنگینی را به مالک تحمیل می‌کند، در ازای این محدودیت ها، حمایت‌هایی که میراث فرهنگی انجام می‌دهد، کافی نیست، میراث فرهنگی آنطور که باید، نتوانسته این ذهنیت وانگیزه را برای احیا خانه‌های تاریخی در مالکین ایجاد کند . 

 

همین بنای هتل قو چند میلیارد هزینه‌ی مرمتش می‌شودکه تازه به نقطه صفر برسیم‌ و بخواهیم کسب و کاری را اینجا راه اندازی کنیم .

 

آقای معصومی با بیان این که منِ مالک، به تنهایی نمی‌توانم اینجا را به سرانجام برسانم ، گفت : به غیر از میراث فرهنگی ، مردم هم باید برای حفظ این بناها ، مطالبه گر باشند .

 

وی ضمن اشاره به باز شدن یک روزه درب هتل قو برای بازدید عموم، بیان کرد:هدفم از ترتیب دادن این مراسم که با استقبال خوبی هم  ، روبه رو شد، این بود که احیا و مرمت این سرا‌ها به یک مطالبه عمومی تبدیل شود.

وی همچنین افزود: باید برای مالکین این خانه‌ها مشوق‌هایی (مثل وام‌های کم بهره) در نظر گرفته شود تا انگیزه‌ای برای مالک ایجاد شده و قدمی در راستای مرمت و احیا اثر تاریخی برداشته شود، نه اینکه مالک به بن بست برسد و تصمیم بگیرد ملکش را بفروشد یا واگذار کند.

معصومی در ادامه یادآور شد : که طی ۲۰ سال گذشته حدودا هشت نفر از مدیران کل میراث فرهنگی عزل و نصب شدند ، ولی هیچکدام نتوانستند این انگیزه را در مالکین ایجاد کنند که بتوانند ، ملکشان را مرمت کنند و ارزش افزوده‌ای را در راستای میراث فرهنگی ایجاد کنند.

معصومی درپایان ازسازمان‌های دیگری مثل شهرداری و استانداری هم نام برد که اگر در این حوزه ورود نکنند و به جای جرقه‌های انفرادی، برنامه‌های سازمان یافته و زیربنایی انجام ندهند، افق روشنی برای احیا این خانه ها دیده نمی‌شود.

---

زمان برای از دست دادن خانه‌های تاریخی نداریم
برای پیگیری چرایی روند کند احیا و مرمت این خانه‌ها به اداره کل میراث فرهنگی رفتم .

 

سرپرست اداره میراث فرهنگی اهواز ، اصلی‌ترین دلیل این تعلل‌ها را محدودیت منابع مالی میراث فرهنگی عنوان کرد و گفت: میراث فرهنگی سهمی برای مرمت اضطراری و رفع خطر در نظر می‌گیرد، اما برای املاکی که مالک خصوصی دارند، نمی‌توانیم هزینه گزافی را صرف کنیم و با محدودیت منابع رو به رو هستیم.

وی با اشاره به اینکه بخشی از این خانه‌ها در تملک دستگاه‌های دولتی است اظهار کرد: بر اساس قانون برنامه ششم توسعه، مالکین دولتی بنا‌های ثبت ملی ، باید از محل منابع خود برای حفاظت و مرمت بنا‌های تاریخی استفاده کنند و ما نیازمند این هستیم که دستگاه‌های دولتی مشارکت بیشتری در حفظ بنا‌های تاریخی داشته باشند و در گام بعدی شرایط لازم برای واگذاری بهره برداران بنا‌ها به متقاضیان بخش خصوصی را فراهم کنند.

او درادامه یادآور شد ، مرمت و احیا آثار ثبت ملی شده و آثاری که واجد شرایط ثبت ملی هستند ، باید در بین مالکین خصوصی به یک فرهنگ تبدیل شود.

متاسفانه برخی مالکین هنگامی که متوجه ارزش تاریخی بنایشان میشوند ، برای فرار از محدودیت های ثبت ملی شدن بنا ، یا متروکه باقی میگذارند تا نابود شود و یا اینکه تخریبش می‌کنند و به زمین خالی و جولانگاه سودجویان و دلالان تبدیل می‌شود.

 

در حال حاضر مرمت هتل قو و خانه دادرس را در الویت کاری خویش قرار دادیم و کار مرمت اضطراری و رفع خطر در آن‌ها آغاز شده است . 

وی در پاسخ به این سوال که چرا شهرداری مانع این تخریب‌ها نمی‌شود ، تصریح کرد: محدوده بافت تاریخی اهواز توسط وزارت راه و شهرسازی و شورای عالی شهرسازی-معماری مصوب و ابلاغ شده است .

 

براساس قوانین موجود و با هدف حفظ هویت و یکپارچگی بافت تاریخی که وسعتی ۳۷۷ هکتاری در اهواز دارد، قبل از هر گونه عملیات اجرایی و یا صدور پروانه ساختمانی در این بافت، دستگاه‌های اجرایی و مناطق شهرداری ملزم به اخذ استعلام از اداره میراث فرهنگی هستند که این قانون به عنوان یک راهکار برای پیشگیری از تخریب بافت تاریخی در قوانین پیش بینی شده است، اما در حال حاضر این موضوع به شکل کامل توسط شهرداری در محدوده بافت تاریخی انجام نمی‌شود از این رو شاهد وارد آمدن آسیب و تخریب‌هایی در سطح بافت هستیم .

وی در ادامه یادآور شد:مکاتبات و پیگیری‌های متعددی برای انجام فرایند استعلام در حال انجام است، همچنین مطالعات تدوینِ ضوابطِ اختصاصی ساماندهیِ بافت تاریخی اهواز توسط اداره میراث در حال تهیه می‌باشد.

قریب در پایان ضمن ابراز امیدواری برای تسریع روند ثبت آثار واجد ارزش ملی در اهواز تاکید کرد: تلاش می‌کنیم هم روند ملی شدن ثبت آثار سرعت بگیرد و هم با تدوین و ارائه سیاست‌های تشویقی ،  بخش خصوصی را برای احیا و مرمت بنا‌های تاریخی با خود همسو سازیم.

تمرکز بافت تاریخی اهواز درشهرداری منطقه یک 

برای پیگیری روند تخریب خانه های تاریخی راهی شهرداری منطقه یک اهواز شدم ، شهردار منطقه یک اهواز با اشاره به برگزاری جلسات مشترک با میراث فرهنگی و انجمن‌های مردم نهاد ابراز داشت: منطقه یک اهواز با توجه به ظرفیت بالقوه میراث فرهنگی که در خود دارد، تصمیم به بازدید از این خانه‌ها گرفته است .

 

کاوه پور در جواب تخریب های صورت گرفته در بافت تاریخی بیان داشت :  عزم شهرداری برای جلوگیری از تخریب های آتی جزم است ، در تلاشیم از هر گونه ساخت و ساز در بافت تاریخی جلوگیری کنیم.

کاوه پور در ادامه افزود: شهرداری این آمادگی را دارد که آثاری که واجد ارزش تاریخی باشند را تملک کند تا با مرمت و تغییر کاربری این بناها، بتوانیم جهت بهره برداری مردم و شهروندان از این بنا‌ها استفاده کنیم.

وی در پایان افزود: با مالکان سرای معین التجار و رستوران خیام رایزنی‌هایی داشتیم، این املاک مشکل ورثه‌ای دارند و تملک آن‌ها را پیگیری می‌کنیم.

میراث فرهنگی همچون آینه ای است که جوامع ، در مسیر پر تردد و پر حادثه ای که به پیشرفت و توسعه ختم می شود ، باید نیم نگاهی به آن داشته باشند تا دچار بی هویتی نشوند .

خانه‌های تاریخی ، دفتر خاطرات هر شهر هستند، شهر بدون خاطره  ، فاقد هویت است، این آثار هر کدام شاهد و مدعای فرهنگی است که باید آن‌ها را به آیندگان بسپاریم تا آیندگان از دنیای امروز ما که می‌نویسند طرح و رنگ کم نیاورند.